"Aandacht voor ethische vraagstukken"

“Eigenlijk heeft ethiek met bijna alle aspecten van ons werk te maken. Dat begint al bij zoiets als de inrichting van de wachtruimtes. Daarbij kun je je ethische vragen stellen: is het wel of niet gepast om muziek te draaien, kun je wel of niet een spelletje of een puzzel neerleggen? En dat heeft dan nog niet eens met de behandeling en met de ziekte zélf te maken. Als behandelaar krijg je te maken met veel ethische vraagstukken. Bijvoorbeeld of een bepaalde behandeling eigenlijk wel meer voordelen dan nadelen heeft voor de patiënt, en hoe die patiënt zelf daarin staat.”

NIAZ-accreditatie

De directe aanleiding om in 2019 specifieke aandacht aan ethiek te gaan besteden was de NIAZ-accreditatie, waarvoor interne audits gehouden werden. “Eén van de normen van NIAZ is dat je een ethisch kader moet hebben en dat dit is ingebed in je werkwijze. Voorheen hadden we geen formeel vastgesteld ethisch kader. Maar dat wil absoluut niet zeggen dat ethische afwegingen geen rol speelden in ons werk. Integendeel zelfs; al toen ik hier in 1990 kwam werken, was het een integraal onderdeel van alles wat we deden en nog steeds doen. Het werd alleen niet expliciet zo benoemd.”

Dilemma’s

Ethische dilemma’s waar je mee te maken kunt krijgen, zijn bijvoorbeeld vragen als: moet je iemand van wie je verwacht dat hij of zij op korte termijn gaat overlijden, nog een bestraling laten ondergaan die wellicht pas over een paar weken effect heeft, maar wél onmiddellijk bijwerkingen oplevert? “Dat zijn lastige dingen. De patiënt heeft daarover natuurlijk het laatste woord, maar soms wil hij of zij de beslissing aan de arts of PA overlaten. Wat doe je dan? Of wat doe je als je merkt dat de patiënt zelf rustig naar zijn einde toe wil gaan werken en wil stoppen met belastende behandelingen, maar de kinderen erop aandringen om door te gaan? Met dit soort overwegingen heb je dagelijks te maken.”

Second victim

Een aspect van ethiek dat voor veel mensen buiten de zorg onbekend is, is de zorgverlener als ‘second victim’. “Iedereen maakt wel eens een fout of een verkeerde inschatting. Maar als je in de zorg werkt, kan dat een ander mens schade berokkenen. Ik herinner me zelf nog dat ik tientallen jaren geleden eens opschrok tijdens de afwas, thuis, omdat ik opeens bedacht dat ik die dag een instelfout bij de bestraling had gemaakt. Mijn knieën begaven het bijna. Uiteindelijk is gebleken dat deze fout weinig invloed heeft gehad op het uiteindelijke behandelresultaat, maar de schrik was er niet minder om. Elke fout is er immers één te veel en daarvan kun je als zorgverlener echt slapeloze nachten hebben. Zeker als je nog in opleiding bent of net gediplomeerd, is dat lastig om dat in perspectief te zien. Daarom houden we met leerlingen regelmatig een psychosociaal overleg, waarin ook dit soort zaken aan bod kunnen komen, naast vele andere ethische vraagstukken.”

Ethisch kader

Dat het ethisch kader nu op schrift is gesteld is belangrijk, maar zorgt er niet voor dat er anders wordt gewerkt. “In onze behandeling van patiënten of de manier waarop we leren van incidenten verandert er feitelijk niets. Simpelweg omdat ethiek altijd al ingebed was in onze manier van werken en denken. Wél is nu geborgd dat het onderwerp in diverse overleggen structureel aan bod komt. We hebben er bewust voor gekozen om niet één ethische commissie in te stellen, maar om door alle lagen van het ZRTI heen ethische vraagstukken aan de orde te stellen bij verschillende mensen met verschillende achtergronden. Want een ethische kwestie is soms geen medische aangelegenheid, maar kan ook bijvoorbeeld een financieel of cultureel oogmerk hebben of over dienstverlening gaan. Het is dan juist heel goed dat betrokken medewerkers hierover ook een oordeel kunnen vormen.”